Falordias de Luisa Castillo
Abside Iglesia Moriello de Sampietro

Abside Iglesia Morillo de Sampietro
jueves, 10 de febrero de 2022
A ROGELIO CALAVIA.
sábado, 1 de enero de 2022
DE PASOS Y DE PAUSAS
Quiero Charrar, agora que tiengo un inte, d´un atro libro de poemas de Vicente Sánchez: DE PASOS Y DE PAUSAS.
Me caeba n´as mans chust´os primeros diyas de pandemia, lo miré por denzima y lo alzé ta millors tiempos. Antiparti alzaú n´o tozuelo y n´o peito a rechira de un poema - Junto a tus lágrimas- . Imachen presonal ta yo, como os Treserols u a Peña Montañesa. No pasa de baldes que nos dedique un escrito con ixa sensibilidá y agradezimiento a os que han labraú emozións con os suyos escritos.
“Un circuito se cierra en quien escribe
si sabe que ha llegado a algún destino
la pulsión anhelante del mensaje”.
Dos cosas se troban en iste libro que me fan surtir muitos sentimientos: caminar por a naturaleza y prexinar poesía. Son bersos ta chen que camina, u que ha caminaú y ha feito alomillor en chicotes trayeutos, grans biaches interiors.
Y bebir os versos n´a naturaleza: N´o brincar de l´augua n´un barranco, n´a molsa d´un pinar u n´a frescura d´un felqueral, se troban: a fuén con zinco chorros de Lorca, o camín de Machado, a Libertá de Hernández, as nostalchias de Rosalía u as bibenzias de Vicente.
Remeranzas de cuan a poesía, os escritos y as rechiras d´o tozuelo me feban compañía en ixos trayeutos de caminante por necesidá, u por goyo. Camins que a la fin se feban curtos y a poesía me paizeba a más gran compaña que podeba tener.
Un trayeuto ta caminar ande no bi- ha posibilidaz de trobar coches ni cuasi umanos, ye un regalo ta os sentius, un biache t´ aentro y ta difuera, pleno de os millórs retratos mentals que se pueden fer, chunto as millórs recosiras remeranzas, y … suenios.
DE PASOS Y DE PAUSAS.nos Conbida a ixo; a caminar y a prexinar y sentir l´inte de conesión con a naturaleza como parte d´era que semos: “ siento dentro de mí, caer las hojas”. “Los versos se encaraman a mis labios”. L´aventura más gran se abre debán de nusatros, de mano de istos poemas, a posibilidá de ser liricos en as trazas de pensar y sentir, anque no sepamos cosa de métrica, ixo ye poesía.
domingo, 15 de diciembre de 2019
PAIS DESIERTO.
M´embolica un esclatiu en l´esmo, d' esprisions que me son familiars: a infanzia desprotechida, y encara feliz por "unica". A impotenzia debán de os suenios n' un esdebenidero esbalfuriu y cuasi triste. Una tierra que fa de mai, cuan a mai ye frexinando de contino.
Fablas d' un país desierto, que me paez tan lejos y tan cerca... desierto de chen, pleno de broza, de paixaricos, escorzóns, soles y lunas. Sin minas, pero se me represientan tantos lugárs, por Solana, Bal de Bió, u o mío lugar... tantas patrias del grajo y de la zarzamora... u de as barzas y as ixordigas...
Ese puesto, si sabese, escribir muitos de ixos versos, que foi míos al leye- los y los alzo ta yo, ta siempre. Tal como iba leyendo, paizeba que rechiraba en o mío tozuelo y me resonaba com´un resón ixo que yo eba puesto dezir, y que Vicente nos diz, con sencillez y perfeuzión, con as parolas chustas ta rechirar as emozións y felas manezer, surtir ta difuera.
Desde cualquier lugar, sin volver, vuelvo...
Perfeuto libro ta o qu` aime os trasiegos de bibenzias y ricuerdos, trazas de sentimientos a "corazón ubierto". A yo tamién m´ enristión muitas añadas as ñafras d´a nineza, chunto con una esquizofrenia d` un pasaú en o que se funde unos paisaches y una cultura impresionantes, con a crudeza de tanto fer potriar a os ninóns, as ninonas u zagals y zagalas. Una bida zereña tamién ta la chen gran, pero que se feba inchusticia ta os chicorróns. De tot ixo bi-ha que surtir liberaus, y en paz, endrezaús ta o que bienga. Y fer de ixo a millor bida qu´ imos puesto tener.
He vivido hostigado mucho tiempo
Uno ha de hacer la paz con su pasado....
Que el perdón finalice sufrimiento
por dolores antiguos...
y pose en nuestros rostros la sonrisa....
No fa falta dezir más, gracias por ixe berchel zenzero que mos amuestras con chenerosidá.
Conbido a toz os que leyen iste blog a caminar con corazón por ixe PAIS DESIERTO de Vicente.
miércoles, 28 de febrero de 2018
NIEBA.
Cuando aquí nieba, ¡que fará en Yeba! y si en Yeba en y a un palmo, qué será en Fanlo...
yera un dicho mui conoxiú, que uey ye en plena autualidá. A nieú ha beniú d´abaixo, y en o cruze de L´Ainsa fa prous años que no s´en eba bisto un palmo...
En as bals cuento se fan resiquetas porque ye una nebadeta que les cai seis u siete bezes cada ibierno.
Pero en o cruze de L´Ainsa... ye atro cantar, y no dezimos cosa de Balbastro u de Uesca...
Ye que nos imos aconortaú que no caiga cosa. A dar bueltas con l´auto, con os camións, por as bals, por os lugárs, camins y tozals, sin que en caiga una brenca... y dimpués... cuan fa o que eba de fer tol ibierno... todo son problemas. A Naturaleza diz u busatros u yo... se chira asina, y alomillor nos fa prexinar, que o que ha feito lo pue tornar a fer.
Millor no salir de casa, preparar o puchero de garbanzos, os pies en o fogaril... y a leyer... a escribir como yo... u a bier-la cayer.
O que mas goyo me fa ye ixe silenzio que se fa antis de nebar. No buela ni piula un paixarico, sube una miqueta a temperatura si fa muito frio y ascape ranca a nebar. Uey como yera de nueis me l´he perdiu.
Ye una murga si tiens que salir con l´auto pero una preziosidá ta caminar por o monte pleno de fantasmas quietos, de rastros de animals, u de cosas que reluzen. Os que bebimos en medio de o monte, lo podemos biyer muitas bezes, pero agora mas zerca, en poner o pie n´ a puerta casa.
sábado, 6 de enero de 2018
CHARRAR N´ARAGONES
sábado, 21 de octubre de 2017
Sanmigalada, tristura y ...prou,
Amás de o cambeo climatico y to ixo, se nos trestabillan as orellas con as noticias de que ban a fer una "macro granja" de tozinos en o termino de Buil. Concello de L´Ainsa, (Biello Sobrarbe). As "nuebas" ta os cuatro gatos que bebimos en o monte, cuasi siempre son tristes. ¡ Como se nos plena a boca con o desarrollo sostenible y a dibersidá ! pero que pronto no gosamos tartir debán de a falta de imaxinazión, d´entusiasmo y de prespetibas d´esdebenidero.
Si, si, ye triste que l´apaño de a carretera duerma en as arcas de no se sape ya, qué Aministración, que no baixe augua por Ena en todo o berano, ni en a fuente de o lugar en salga gota. Tamién que a despoblación, baya a fer que en diez años no bi- aiga que dos u tres treballadórs en muitos lugárs, que se nos eche encima o monte sin saca-le probeito... y trayer l´augua de a Zinca sea una fantasía esproporzionada por dezir bella cosa.
En o Biello Sobrarbe, cuna de una cultura de fa mil años. Se nos ha remataú l´ imaxinazión y l´entusiasmo que ye o mas intresán, todo o demas se compra y se bende. Y yo me niego a charrar mas de rentabilidá, de puestos de treballo y de desarrollo. M´ encarraño sola porque ye como ir ta o cuarto de un moribundo a organizar a fiesta gran. Tanto zinismo me tiene farta.
martes, 25 de julio de 2017
O BERANO RONDADOR
O berano traye chen y cosas nuebas. Estiaño nos ha traiú os 25 años de a Ronda de Boltaña. Ha siú como una tronada pero de mosica, de chen...de trobadas y de...alegría.
A yo as multitús m´ acotolan. Y al biyer a Plaza de Boltaña o diya 23 cuasi m´espanto, pero ascape soniaba a son de "tienes nombre de río, pequeña nazión"... agua del Pirineo que al mar no llegó"...
O sol en a capeza, as fumeras de os churreros,os empuchóns...
yeran lamins a o ritmo de O País Perdido, L´albaca u cualsiquiera atra canción, que fan reposte ta os nuestros tozuelos y se transforman en trazas d´espresions de sentimientos, que han pasau a ser coleutibos.
Ta Boltaña he de baixar dende Silbes a estudiar...
Niña bonita levantaté, que raya l´alba por Gallisué...
Y asperando o diya en que al levantar la vista, veremos una tierra que ponga libertad... Muita felicidá ta la Ronda, ta os seguidórs y a os sobrarbenses, que han feito manecer ixa poesía.
martes, 28 de marzo de 2017
A COSIRAR AS ARNAS
Ye como una bola, aentro ba a reina u madre de l´arna, y una barafundia de abellas la rodian y buelan a gran belozidá. Si lo beis asina, no se pué parar, o millor apartase y espiar si las beis posase, que si ye una cosa maja de bier, y dimpués se puen replegar ta un arna.
Cuasi siempre sapen t´ande ban, ta otra casa; que si no les ne ponemos, se buscan.
Si son preparadas pa jambrar y pasa o de l´atro dia, que tornamos tal ibierno, diz que ya se paran y no lo fan. Anque o suyo istinto sea jambrar.
As trazas de cuidar as arnas an cambeaú como cuasi toz os quefers. O mio fillo diz que no se puede criar abelletas y dimpués ir a encorrelas cuan s´escapan, que bi-ha teunicas ta cambear ixo, sin estorbalas, y sin que te fayan aborrecer.
A o mío pai,le paez que si no se replegan jambres, no durarán muito, pero se fia de os conozimientos de a chobentú. Toz os dias, cuan o zagal marcha ta l´arnal le diz: ¿bas a cosirar as arnas?.
lunes, 27 de marzo de 2017
MARZO MARZEA
Si marzo no marzea, abril acantalea...
Pero marzo marzea, y si no que les ne digan a os que teneban que salir de casa de maitins o sabado y se trobón a nieú como si estasemos en o mas preto de l´ibierno.
de todas trazas, yo quiero desconchelar as falordias, y tornar a escribir, como siempre, como agora, rechirar en o tozuelo y en a realidá de istas tierras montañesas.
Con ixas imachens cuento, que prou s´y bei.

![]() |
jueves, 14 de julio de 2016
NUNCA ASTÍ, SIEMPRE ASTÍ.
No me podeba puyar ni baixar toz os libros que precisaba pa ir ta a escuela, y os dicionarios se me clababan en as costillas. Tamién as tronadas me feban tremolar y as cazerías a laú de a pista, as sudadas por querer llegar antes de fese de noche... os chabalíns, que te daban un espanto...y una bez que una alica culebrera se tiró a replega-ne una, en una faixa denzima de a mia capeza, y por un inte m´esbarafundió asabelo.
A ulor de fumo de cortar as arnas, o tremoncillo de a Peña, o güena que sabeba l´augua de a fuente a Morera dimpués de traela por ixos caminos, de os guisos en a caserola de fierro, o pan a torta y o pastillo que saliba en ixe forno, os mios geranios y l´albaca, os mixinos y a perreta.
Siempre me deziban que yo m´en teneba que ir de allí, que no yera sitio ta bebir y prou que fue berdá; a escuela, l´instituto, o treballo... os amigos... todo yera difuera, solo quedaba astí os sentimientos, os recuerdos y con os quiestos güelos un gran piazo de o mio corazón.
domingo, 26 de junio de 2016
TA MORILLO, SIN PENAR.
Os ricuerdos, os abrazos, as risas y as glarimas, os bailes, a chinta, os tragos...os amigos... amainón a tristura de casas y paréz espaldadas, y ruinas sin fin, que no s´han puesto apañar, por as penalidáz qu´eba de pasar o que quereba fer bella cosa.
miércoles, 8 de junio de 2016
APAÑO CARRETERA AINSA-ARCUSA ¡YA YE ORA !
O mío fillo me diz qu´imos espachaú media bida pidiendo pistas, apaños de carreteras, augua, luz, telefono, medicos ... tamién diz, que el no piensa fe-lo asina . Que si apañan as cosas, de buena traza, como en atros puestos, pos que treballará aquí y si no se mirará treballo en atro puesto, y prou. Y atra cosa, que le paez que no bi-ha dreito ni razóns que asistan a perdida de tiempo en espechicar con cosas tan alazetals. Yo le dizié que ye porque semos probes, y me rispondió que ye porque semos pocos. De tanto senti-lo dan arcadas, pero ye berdá.
Si, si, toz queremos que as cosas se fayan bien y no se estricalle cosa. Pero, dimpués de toz os bituperios que imos pasaú y pasamos, ta poder mantener os lugárs, que no nos biengan con capazos de "cinismo".
Porque no trobo atra traza de clamar, os escamallos y l´intrés por parar os treballos en dos bueltas de carretera, de os que s´han feito casas ande que nunca n´eba abiú, espachan a mierda sin depuradoras, fan manecer placas solárs en os caixigárs, punchan a traída de l´augua en cualquier puesto, u plantan un montón de zolles a ran de o río y de a carretera. Si, si, bi-ha muitas cosas que puen ser legals, pero no lo paezen, y no se rechiran, porque as chens de ixos lugárs prexinamos que ye millor tener bezinos que no tene-los. Pero alomillor biyendo as cosas que se beyen, y mascando as cosas que nos fan mascar, nos tornamos "legalistas", aprendemos de leis y de chuezes, emos tiempo ta "controlar" os concellos, y a l´aministrazión
y manezemos , a la fin, amos de a nuestra tierra y de os nuestros quefers.
viernes, 5 de junio de 2015
DE O BURO CON BUEÑA TA OS TRASLARVES Y OS NÚCLEOS DE FECUNDACION
Ye un treballo minucioso, que precisa conozimiento y entrar una miqueta en os ritmos de a naturaleza.
Tamién emos feito dos arnas de cristal, y no nos las han embadurnaú de propoleos como deziba yayo.
Paco feba fotos cuan yéranos con os treballos, y bi-ha fotos ta bier y no parar: de os enxambres, de o robillo, de a reina naciendo, de as abelletas danzando, de o moscardo...
Comenzipiamos l'añada criando reinas ta fer enxambres y cambear as reinas biellas en as nuestras arnas. Isto nos fa aber siempre reinas chobens en plena produzión.
lunes, 13 de abril de 2015
A PISTA MORIELLO S´APAÑARÁ
YO NO SOI A QUE REPLEGA AS BASURAS
viernes, 3 de abril de 2015
O DUENDE QUE REPLEGABA BASURA.
A l´atro diya en bi- eba mas. Una lata de Coca- Cola, una botella de Fanta en un arto, una botella chicorrona en un romero, una lata de refresco, una bolsa de trunfas, una caixeta de cigarros, sacos de moqueros, tamién una alpargata...
Primero no feba caso, pero me dié cuenta de que o duende de As debotas cuasi cada día en feba una de as suyas, y cuasi toz os romeros, as buxeras os chinibros, o xigüerre, os tremonzillos, yeran plenos de ferrincallos, trafallóns y sacos.
Toz os dias me feba o proposito de pasar sin biyer ixo. Me miraba ta Zinca, sentiba o rudio de l´augua cuasi de mayenco. Me miraba t´o lau d´abaixo de a carretera, ta os árbols de o canto, as flórs, os caixigos y os azirons, as badinas, as ralleras. Si cayeba una miqueta nieú, ixe dia no bi-eba si que a carretera y o chelo, pero si se desfeba, ascape surtiba un saco astí, una botella en a punta un tocho, un papel de chicolate, un ferrincallo n´un lastón...
Les ne deziba a toz, naide me feba caso. No lo bieban. No s´aperzibiban u si lo bieban les paizeba normal.
Mientras yo prexinaba o que podeba ser: ¿espantallos ta os paixaricos?, no, no bi-eba güertos con sembraú en a cuneta.
Un dia me dizié que as yerbas: cantaricas, briolas, chicoinas, lastóns y latazins... fartas de que les tapasen o sol, eban desarrollaú un brazo ta colgar as potras en as matas: buxos, coscollos, espigols, chinibros u sabinas.
Atro dia me paizeba que alomillor yera que una chen no lo bi-eba y atra si, como o cuento de o rei que iba desnudo, pero ixo no podeba ser. Tamién que como ye a coda de o Glaziar de os Treserols, patrimonio de l´umanidá, eba un dreito ta fer manezer una traza de librase de ixos burzs.
A reyalidá ye, que astí son as potras en a entrada de o Desfiladero de as Devotas, en a enbista de toz, ta que os que las han tiraú astí u en tiran en atro puesto, se les rechiren os bodillos y paren cuenta.
Ninóns y ninonas, busatros que me podez creyer, no tirez cosa ta suelo ni ta as cunetas en Sobrarbe, y si uno que ba con busatros en un auto, fa zeño de tirar bella cosa ta suelo, no lo deixéz, o duende de as Debotas, lo pondrá n´a punta un arbol y nos castigará a bielo astí por muito tiempo.
lunes, 9 de marzo de 2015
NO SE CUANDO NOS BEREMOS.
A mia mama, l´alma de a casa de Morillo, a forniga de ixos móns que agora y son una miqueta mas solos. Tamién pue ser o que siempre m´eba paiziú a yo, que astí biben en ixa redolada os míos debanpasaús y yo no puedo permitir que no tiengan casa ni güerto, ni figueras ni zerulleros, ni nugueras.
Esfenderé a casa de o mío pai, deziba Grabiel Aresti. Uey yo tamién lo digo. Cuentra a inchustizia, a desiria, a cruda ley de os dineros y os rendimientos, os mandamases compraús, os "defensórs" de as tradizións...
Con as mans, os brazos, todo o cuerpo y os mas grans deseyos que pueda guardar en o mío peito, faré o que pueda ta esfender a casa de os míos debanpasaús.
No tiengo que dezi-zos adiós porque sez y serez siempre astí en a yerba, en os arbols u encara en a yedra de as ruinas de tot ixo que tiempo y tiempo l´ez dau bida.
Y a puerta ye ubierta ta o que con yo, por fin bienga a fe-zos compañia.
lunes, 24 de noviembre de 2014
A FUÉN - TE O BIÑERO.
Seguntes os mas biellos, a millor, en buenos trozos, ta beber. Siempre a misma temperatura, y o mismo gusto, siempre o mismo chorro. ¡Qué buena ye!
![]() |
viernes, 14 de noviembre de 2014
O CALANDARIO.
O calandario de libré royo: fases de luna, fases de o Sol, santos, refrans y mientras tanto; briendas en a cadiera, a laú de o fogaril, tardes de carne de membrillo y nueces con miel. Pastillos de crabaza de radiqué, nueces tostadas en o forno de pan...matacillas en a mingua, ta que no se rebentasen as morcillas, masadas en creciente, subiba más a masa...
Uey he iú ta una tienda en L´Ainsa, y en o mostrador, bi-eba un calandario royo, calendario zaragozano- y en ixe inte, m´he aperzibiú una bez más que a yo con a infanzia, se m´en han iú tantas cosas... Yo m´en boi a fer un torta en o forno, y brendar en o fogaril, difuera plebe con fuerza, ye; l´agüerro.
viernes, 7 de noviembre de 2014
AS LUNAS.
Agora, paez que penzipiamos a miranos ta a luna. Replegamos con una miqueta de admirazión y tamién d´enbidia o que deziban os nuestros saputos güelos. Que ta encubar, cortase o pelo, podar, u rechirar cualsiquiera cosa, s´eba de saber si daba buelta a luna. Podar, en a mingua d´Enero u Chinero, matar o tozino en a mingua, cortase o pelo, si querebas que te crecese, en creciente, y si no, en mingua....
Calandario que me retorna ta l´ infanzia, libro ubierto que nusotros inorantes no imos habiú tiempo de fele caso. Toz os diyas, retorna un "iluminaú" con as lunas, dimpués que as chens de istos lugárs se les a quiesto fer bier como que ixo no yera berdá, que millor cambear ixo por unos "tratamientos" modernos.
Toz os dichos y diziendas de a luna, no resultan, pero lomenos, bale a pena parase un inte y prexinar, rechirar o tozuelo, probar o que se pueda, y transmitilo.
Por goyo, por rispeto y por apego as benas de a nuestra cultura, boi a parame unos diyas a replegar todo o que pueda de os quefers en os cambeos de luna.
martes, 14 de octubre de 2014
A NEZESIDÁ NO YE CONZIETO
Os dos zagueros diyas paez que s´han disparaú as entradas en istos escritos. No tiengo intinzión de charrar más de a carretera d´Arcusa, si ye ixo o que tos paez que boi a fer. A nezesidá no ye un conzieto, y cuento que o Concello de l´Ainsa, faya o que ha de fer y as cosas s´apañen ta toz. Pero ixo si, antes de que se nos caigan as canas que nos han saliú dende que demandamos ixe mas que preciso amilloramiento de a carretera.
Agora ixo si, ya que pasa por Atorrozilla u Latorrecilla (no por medio, si a 200mts) y boi a poner os campos, os árbols, as piedras y a tierra de ixe lugar, que cuento se rechirarán y cambearán ta que toz podamos pasar en l´auto.
domingo, 17 de agosto de 2014
SALUDO
A birolla en Buil, güena, güena. M'en fué antes d'ora, que si no no balgo ta cosa,
pero como toz os años a zena mannifica y as charradas tamién, o baile animaú,
anque, a yo, me cuacaban proú os mosicos d'antis.
A primera bez que yo fué ta Buil, fa cuasi trenta añadas, con a madre de Minerva, Conchi Saludas, o lugar yera prou espoblaú, dimpués de fer a pista, y treballar muito, torna a ser o lugar polido y siñorial que siempre eba siú.
Tamién tiengo un escrito de o berano d'antis, que pondré en o blog cualsiquier dia.
Y a os de a colla de charradórs, cuasi cuasi no quiero deziles atra cosa que como a os nabateros: larga bida, y muitas ganas de treballar.
sábado, 2 de agosto de 2014
L´ESPARBERO QUE NO MINCHABA GALLINAS.
As falordias comenzipian con - UNA BEZ... y dimpués un cuento, una falordia de yayos ta ninóns u ninonas, de animals que charran y sapen como chens, de chens que se comunican con os animals, u de chen que no ascuita, y que no sape.
N´o berano de ista añada, me paez que no m´en queda de falordias n´o tozuelo, y cuasi cuasi se m´entrefila que o bebir cutiano ye prou falordia, pero m´asentaré n´una tranca de tieda y diré :
Una bez... n´un lugar de Sobrarbe que ha una peña a lau, eba un esparbero que le feban goyo as gallinas, o gallo, os crabitos y os corderos, que yeran por astí por os praús.
- Yo cazo gallinas, pero tiengo que guardame de que no me cazen a yo.
Por ixo, y antes de que m´estricallen, faré bondá y no mincharé gallinas, ni os animals que cudian os ombres, antimás no me deixaré bier ta que no sospechen de yo. Por ixo bolaba alto, tan alto, que no se podeba saber si yera paixarico u un punto n´o zielo.
Se fizo o niedo en o forato, y bebiba bien astí, criaba toz os años, pero no minchaba gallinas, s´en iba a cazar tordas, palomos, fardachos y culebras, ta que os cazadórs no lo matasen. En o lugar bebiba poca chen, yeran cazadórs de chabalins y atros animals si podeban, pero a ixe esparbero, a ixe, no lo tocaban. Yera como un pauto; no tocalo, no fa dengún mal, ye l' esparbero d'a Peña.
Feba años que no se sentiba muitos rudios en o lugar, que no teneba carretera, se puyaba por una pista de piedras con un todo-terreno. Solo bella bez o bufido de l´aire y l´augua de un barranco por dentro de os cantals. A l´esparbero le feba goyo sentise o chilo que feba cuan otilaba- chiiiiiiiiiii- y puyaba alto, muy alto en o zielo.
Os yayos que bebiban astí deziban: Ixe esparbero no toca cosa, deixalo, deixalo que si no fa mal, bel bien fará.
Pero resulta que un diya manezión unos ombres disfrazaús, eba saliú por a televisión que en un lugar, eba un esparbero que no minchaba gallinas y con antiollos dende a Peña, se lo miraban, yera dino d´estudio, se lo quereban llebar, sacale plumas, replegar güegos... feban fotografias, peliculas, le grababan o chilo...
Ixe diya, l´esparbero s´a perzibió de que no bi- eba atra chen en o lugar, ¿an yeran os amos de as gallinas, que dallaban os praús y sacaban a pagentar güellas?¿an yeran os cazadórs de chabalíns? y ¿as mullérs y os ninóns? En o lugar no quedaba chen, s´en eban iú ta otro lugar, con carretera, augua corriente, luz eletrica y con quien les aduyase a fer as faziendas. Fartos de que dengún les echase una man. Fartos de que se cayesen os tellaús, s´espaldasen as parez,
se barzasen os trocos y no poder mobese por astí.
Agora -bi-eba "presupuesto"ixe monte yera espazio protexiú ta fer criar esparberos, que se sabese o que minchaban y porqué.
miércoles, 23 de julio de 2014
PREXINANDO EN MORIELLO DE SAMPIETRO.

Como deziba Gabriel Aresti : -esfenderé a casa de o mio pai, me deixarán sin brazos, sin güembros y sin peitos y con l'alma esfenderé a casa de o mío pai.-
Esfenderé o que aiga que esfender, anque me paez que alomillor ye tarde. Tarde ta os debanpasaús que s´abión de morir sin bier ubrir un grifo en casa. Que bidon cayer as parez qu'eban feito con a sudor de a suya frén, que han bisto cayer a paré tamién de o zeminterio. Tarde ta yo, que dimpués de pasame a bida aprendiendo, apañando casas, limpiando camíns, treballando sin parar, me persigue a desiria. Yo cuento que ye una maldizión de clase: luitar y luitar siempre por cosas que son augua pasada en atros puestos.
Me solidarizo con os probes de o mundo, con os que no son ascuitaús en as suyas nezesidáz y reibindicazións. Me siento insinificante, numero de papeleta y m´en boi d'astí a esfender a casa de o mío pai.
martes, 18 de marzo de 2014
¿IMOS PERDIÚ L'ESMO?
¿No se podrá fer cosa ta apañanos una miqueta a bida a os que bibimos por ixos lugars, u qué?
miércoles, 5 de febrero de 2014
MORIELLO DE SAMPIETRO-Morillo de Sampietro.
N´a enbista de ista foto me iz a pedir ir t´astí. Y tos tiengo que dezir que a pista ye intransitable y o lugar mui espaldaú. Paez cuasi imposible, que no se pueda tener apañaú un lugar tan majo en una situazión increyible: A un paso de Buerba y de Boltaña, en a misma puerta de o Parque Nazional, en o "corazón" de o Sobrarbe y de o Pirineo, por emplegar parolas fazils.
Ta astí imos llegaú y no fan falta parolas, a realidá ye bistera y triste.
Imos a rematar con a desiria de muitos años, imos a pedir una pista ta Moriello, con proyeutos de recuperazión. Encara bi-ha intresaus en ir ta ixe lugar, a pasar unos dias, u encara a bebir temporadas, queremos tene-lo una miqueta escoscaú, por ixo imos mandau escritos ta o Concello de Boltaña y tamién imos a replegar firmas, a bier si se podese ir ta Moriello como ta cualsiquiera atro lugar. A chen, encara emos de pedir como un "favor" os nuestros dreitos.
POR UN ACCESO DIGNO A MORILLO DE SAMPIETRO, QUE EVITE EL ABANDONO DEFINITIVO DE OTRO PUEBLO DEL PIRINEO ARAGONÉS.
viernes, 10 de enero de 2014
AS CALANDRAS: PREDIZIÓN DE L'ORACHE TA 2014.
Seguntes a predizión de as pasadas calandras, en 2014 ha de fer iste tiempo u orache:
ENERO: A primera mitá sol y una miqueta de frío por as nueis, dimpués nuble, pleber, y temperaturas t'alto ta o tiempo que ye.
FEBRERO: En primeras sol y frio, ta a segunda quinzena, nuble y güena temperatura.
MARZO: Prenzipia con sol y frio y a segunda metá nuble, pleber, y a la fin, aire.
ABRIL: En primeras sol y escampe, ta mediaus nuble, y a segunda quinzena augua y mas augua.
MAYO: A predizión ta iste mes, ha siu de pleber mayormente. Unos dias nubles en primeras, y a mitá mes, unos dias de sol.
CHUNIO: En primeras sol y güena temperatura, ta mitá mes s'anubla, y dimpués pleber.
CHULIO: Cuasi todo o mes pleber, calma, nuble, y a la fin unos diyas de sol.
AGOSTO: Sol, y aire, muito aire, algo nuble a metá mes, y a la fin atra bez sol.
SETIEMBRE: Sol y fresco, sequera, sol y aire.
OTUBRE: En primeras, sol y frío, a metá mes, s'anublará, a segunda quinzena pleber, y remata con sol y aire frío.
NOBIEMBRE: Nuble y pleber, dimpués boira. A segunda quinzena nuble, y remata con sereno y güena temperatura.
DICIEMBRE: A primera quinzena pleber, dimpués unos diyas de sol, ta rematar con bentisca, nebar por os altos, chelo de nueis.
Ta rematar; 2014 puede estar una añada cuasi de o montón, si descontamos o de pleber os meses de chunio y chulio y o sequero de setiembre, cuento que son as dos piores notizias, ta os que fan criar en o monte a chinta nuestra de cada diya.
L'augua de chulio, por no poder replegar l' ordio y o trigo, y o sequero en setiembre, por no poder fer a sementera. Por o que se bei, paez que ye cuasi cuasi como l' año pasaú que ha siú apaizido.
Nos aconortaremos con o que deziban os güelos; as calandras siempre, siempre, no son zerteras.
viernes, 6 de diciembre de 2013
PUNCHACUBA
Punchacubas l´año pasaú |
jueves, 28 de noviembre de 2013
O MIXINO QUIERE ENTRAR
A pazenzia de un mixino ye infinita, y no s´en irá ni de diya ni de nuei, dica que sienta ubrir a puerta. Entrará como una bala por medio as garras y se sentará en una cesta a laú d´o fogaril.
Bi-ha muitas falordias u istorias de mixinos, a yo m´en contaban de ninona una, que remero con espezial cariño.
Un gato que se clamaba Zereño, saliba a fer as nezesidáz ta o güerto todo o berano, y a rabosa que iba y beniba chintando ugas y figas, le dizió: - En l´ibierno, cuan no tienga figas y zerollas, te me chintaré a tú.
O mixino no replicó cosa.
Un diya en o preto ibierno, con o rebozo de nieú y chelo, a rabosa bido a Zereño en una lucana tomando o sol, y rabiando le espetó.-¡ Zereño, te bas a rebentar, que no sales ta o güerto!
- ¡No te fará o morro clo, agora, ya me cago en a tizonera!
martes, 26 de noviembre de 2013
L' AGUERRO S' ACARRAZA EN A PUERTA.
Son as trazas de charrar que tiengo astí aentro, dimpués de toz os betuperios que nos han feito pasar. A fabla y yo, semos astí, ixo ya ye prou.
Tamién bi-ha blogs amigos que charran de o tiempo u orache, y lo fan mui bien. Yo charraré de os paisaches de as fainas, de as chens, de l'orache, pero de o que siempre charraré ye de o que me surta de l' alma.
Y ta regalo una imachen de l' ag"uerro que s´en ba, y s'acapiza en a puerta.
viernes, 22 de noviembre de 2013
O BERANILLO S. MARTIN TRES DIYAS Y ... FIN.
Güen tiempo ta rematar sementeras, pos diz o dicho que a fin de nobiembre, o que no ha sembrau, que no siembre. Os caixigos son royos aguardando l' ibierno. De chicorrona yera ta yo un misterio que as fuellas de caixigo no se cayesen, dimpu'es me dizi'on qu se cayen en a primabera cuan salen as nuebas.
Os caixigos, os fraixins, os laitoneros, as nugueras y zerolleras... col'ors y mas colors de caras ta l' ibierno...
os primeros fríos os que mas se sienten.
jueves, 31 de octubre de 2013
ADIOS RIOS, ADIOS FONTES...
N' una lapida de o zeminterio en Torrozilla diz ; Qué facil fue quererte. Imposible, olvidarte.
A emoción m´ha nublau os güellos, como si ixa presona quiesta, estase encara con nusatros.
en ixa fabla tan apaizida que ye o gallego.
Adiós ríos, adiós fontes,
Amorinos das silveiras
que eu le daba o meu amor,
camininos entre o millo
adios, para siempre adios!.
miércoles, 23 de octubre de 2013
PLEBEBA
Que asperando l´oro blanco, no se nos ne pase sin apercazanos, ista sanmigalada cuasi calurosa. M´ en boi a replegar fongos y lulos de arto, lulos de gabardera y fuellas de tremos. M´en boi ta Ordesa. Tamién por debaixo de casa, y ta un lugar de cerca . Ta tornar con a capeza y a maquina plena de ixo; de l´agüerro.
domingo, 22 de septiembre de 2013
O " PILLAJE" DE AS ABELLETAS
Paez que os mandamases de o gubierno de España, ixos que diz imos elexíu entre toz, son chupando de os treballadórs y de os mas febles, dica deixanos arguellaús.
Nusatros a morir a tocho seco, y atros trachinando sobres. Y encara no ye prou, por o que se bei. No esclatan de fartos,no.
Paez que a unas chens nos a tocaú ser arnas probes. Solo se me apaña decir que encara emos fizón, y mientras alentemos, emos de luitar ta no deixanos fer o que se nos fa.
martes, 17 de septiembre de 2013
CORREUS Y CORREUAS
Ixos tiempos son istoria, semos fartos de noticias, de saper de todo con tocar con o dedo en un cristalé. Fundius en a locura de a comunicación ye bistero que dengún aguarda cartas de amor, notizias de un familiar en l´hospital, u de o nacimiento de un ninón. Toz sapemos todo en l´inte que pasa, con luz y taquigrafos.
Encara semos y bebimos en Uesca, una provincia en a que cuasi doscientos correus y correuas rurals, fan plegar a correspondencia ta a puerta casa, de una montonera de lugárs chicorróns qu´ emos por astí. Ixos treballadórs y treballaderas redolan toz os diyas más de bente mil Kilometros, puyan ta altos con nieú, con chelo, con cantals y tronadas, como si les ise a bida en ixo, porque ye o suyo treballo.
No caigamos en a fateza de que "agora no se escribe" u de que " fa quince años que no he escrito cartas"
emos de apercibi-nos que ye un serbicio, no solo ta cartas. En os tiempos de as compras por Internet, as unicas trazas de replegar cosas de tol mundo. Que prexinemos toz, o que podeba costar un paquete de China, un certificau con acuse de recibo, etc. si no esenos serbicios postals.
Os correus y as correuas conocen a tierra y a chen como nadie, fan un treballo de comunicación, y que no se puede comparar con o de una ziudá. En os lugárs, cosa se puede comparar con as ziudáz, siempre salimos perdiendo.
lunes, 1 de julio de 2013
YERBA LOCA
Flórs y mas flórs :
tamién en a cuneta, en a cuneta de una pista, me trobé a yerba loca. (Beleño)
una yerba ta curar o mal de muelas. Se feba bullir agua en un puchero y se poneban as flórs secas.
Tal como esplotaban, iban cayendo os " cucos" de as muelas, ta o puchero, y se pasaba o dolor, tamién baixaba l ´inchazón.
sábado, 29 de junio de 2013
Más flórs de cuneta
Gorrotillas en a cuneta. Gorrotillas ta alegranos de bi- yelas, ta minchar un animal...
ta besitalas as abellas...
Gorrotillas de cuneta.
viernes, 14 de junio de 2013
Flórs de cuneta
Paez qu´en a prou poca de umanidá, con as yerbas de as cunetas.
Una bez, un guardia le echaba una bronca a una muller, que eba cortaú camomila, y me paez bien, pero... os güellos se m´en saliban de o tozuelo l´atro diya cuan bi-e-ba as cunetas abrasadas, sin yerba, sin flórs, secas. ¡ con herbicida!
No quiero fer a ploramica, ni entrar a chafar a maquina mata- yerbas quiero sacar toz os dias, y boi a fe-lo, una foto de una flor de cuneta. A bida no i- tornará ta ixas, pero ... si alomillor belún se aperzibe de ixe atropello, nos entra una miqueta de sentíu común y podemos tornar a fer fotos de flórs en as cunetas de a carretera A-138 de Balbastro ta Francia por Bielsa.
lunes, 10 de junio de 2013
SIN NOMBRE.
viernes, 7 de junio de 2013
O CUARENTA DE MAYO...
No sé si ye o tiempo, u a situazión cheneral de medrana o que nos torna de unas trazas que paez que se remata o mundo.
Cerca de o cuarenta de mayo, uey nos sacamos o sayo, pero si torna a pleber tornatelo a poner.
L´orache no ye de os dias en os que semos, pero como cuasi siempre, en as altarias de o Pirineo
as primaberas tardan, y paezen ibiernos. Cosa que comparar con as de a tierra plana. As tronadas son o pan de toz os diyas. Granizó en a bal de l´Ara de Fiscal t´alto...
No quiero sacale o quefer a o mio colega y amigo de A Mata con o suyo blog de meteosobrarbe, pero que faremos si no charramos de l´orache, que si no apedrega, a yo me cuaca fresco, as calors me acotolan más.
A chen clama por os güertos que si agora no tiran, dimpués se aflaman con o sol fuerte, y si no fa calor no ganan as plantas. De todas trazas a yo a calor no me fa goyo, no la trobo mica falta.
jueves, 9 de mayo de 2013
A LAPAPYP
martes, 7 de mayo de 2013
PONER BISTERA A BASURA.
refitolero y que fa prexinar. En a punta de as rametas de buxo, romero, chinibros u caixigos han iu posando toda a basura que se troba en a cuneta: Talegas de plastico, latas de refresco, botellas, y hasta un pirulo de marcar obras. Ye o mirallo de a desiria y de o desintrés de muitos condutórs que o monte les paez una femera.
Bien por ixe caminador u ixa caminadera que nos fa beyer en poco trozo, que no emos mica de cudiau, y que si semos capaces de fer ixo astí, lo faremos en un atro puesto, y asina no se mantienen as cosas.
A dentrada ta o Parque Nacional, o congosto que fizo o Glaciar de Os Treserols no se merece una cuneta plena de as miserias de bafurosos, que chitan pingos t´ as cunetas.
Uey he puesto biyer o mesmo cerca de Plan, paez que atro caminador ha feito o mesmo yo tamién lo faré
imos a limpiar as carreteras.
miércoles, 17 de abril de 2013
D´ABELLETAS
martes, 9 de abril de 2013
OBRAS CARRETERA ARCUSA -AINSA
Os lugárs de Guaso, A Torrozilla, Os Rials, Castellazo u Arcusa, en a carretera. Paules de Sasa, Sasa de Surta, As Bellostas, más t´arriba...
Cuasi toz os dueños- de as tierras- han deixaú permiso ta pasar. Con ixo no s´atrasan as obras más, pero paez que una empresa no ha feito o que s´eba de fer, con os arbols que son encara de os dueños, pos han daú permiso ta pasar, no ta sacar leña ni pinos ta papel. Con ixo y con todo, as obras se fan, y paez que imos a tener por fin, carretera.
No en ista, pero en atra begada... alomillor se remata, y podemos ir y benir ta casa como si isemos ta l L ´Ainsa ta Boltaña u ta cualsiquiera atro puesto. Aspero que no s´en bayan tamién os esparberos, as boletas ni sisquiera a rabosa. Y que no deixen, como puedo biyer dende a cozina, de parar autos en a "patialla" ta quedase una "postal" de Torrozilla.
martes, 2 de abril de 2013
As cantaricas
martes, 26 de marzo de 2013
SI MARZO NO MARZEA...
Se despide o mes de marzo que ha marziau to o que ha quiesto. Semana Santa, semana l´aire dizen os biellos. Pero a güen tiempo ye clamando en a puerta, ya y son as falzillas en os niedos... floreze o buxo y as zerulleras, presegueras, manzaneras y muitos árbols más. As almendreras ya no han flórs, y cuento que s´eban chelaú.
Siempre pasa a misma cuando paez que biene o berano se retecula, ta l´ibierno mas preto, y cansa no poder fer cosa por difuera. Cuento que dimpués de os "diyas santos" faya bondá o tiempo y podamos salir bella miqueta de cazuela...
En a punta de l´arco iris u arco S.Chuán bi-ha un tesoro, ta o que lo trobe.