Abside Iglesia Moriello de Sampietro

Abside Iglesia Moriello de Sampietro
Abside Iglesia Morillo de Sampietro

lunes, 24 de noviembre de 2014

A FUÉN - TE O BIÑERO.

Entre Atorrozilla y Santa Maria de Buil, en un pinar que se clama O Biñero Buil se troba ixa fuén, que toz os años s´ escosca de fuellas y lastóns ta pode-nos fer una fiesta con o buenisma que ye ixa augua.
Seguntes os mas biellos, a millor, en buenos trozos, ta beber. Siempre a misma temperatura, y o mismo gusto, siempre o mismo chorro. ¡Qué buena ye!


imagen no mostrada

viernes, 14 de noviembre de 2014

O CALANDARIO.



O mío yayo, me feba mirar o calandario Mariano Castillo, cuasi toz os diyas, y mas que por o tiempo, por as lunas. - Si podas as parras y no ye mingua, no replegarás ni una uva. Ta dale sal a o ganaú que no sea o dia de a buelta luna, pos as güellas se quedan muertas en as salineras. O tiempo tamién cambea, si cambea a luna. En ixe calandario zaragozano beniba o tiempo qu´eba de fer seguntes as fases, pero antiparti de ixo, que l´azertaba porque poneba l´orache que mas u menos soleba fer, frío en l´ibierno, calor en o berano... a balor yera as lunas.- Ninona, mira en o calandario, qué dia chira a luna, que yo no i-beigo...

O calandario de libré royo: fases de luna, fases de o Sol, santos, refrans y mientras tanto; briendas en a cadiera, a laú de o fogaril, tardes de carne de membrillo y nueces con miel. Pastillos de crabaza de radiqué, nueces tostadas en o forno de pan...matacillas en a mingua, ta que no se rebentasen as morcillas, masadas en creciente, subiba más a masa...
Uey he iú ta una tienda en L´Ainsa, y en o mostrador, bi-eba un calandario royo, calendario zaragozano- y en ixe inte, m´he aperzibiú  una bez más que a yo con a infanzia, se m´en han iú tantas cosas... Yo m´en boi a fer un torta en o forno, y brendar en o fogaril, difuera plebe con fuerza, ye; l´agüerro. 

viernes, 7 de noviembre de 2014

AS LUNAS.

M´en boi ta Obarra a beyer a luz de a luna entrando por una lucana.
Agora, paez que penzipiamos a miranos ta a luna.  Replegamos con una miqueta de admirazión y tamién d´enbidia o que deziban os nuestros saputos güelos. Que ta encubar, cortase o pelo, podar, u rechirar cualsiquiera cosa, s´eba de saber si daba buelta a luna. Podar, en a mingua d´Enero u Chinero, matar o tozino en a mingua, cortase o pelo, si querebas que te crecese, en creciente, y si no, en mingua....
Calandario que me retorna ta l´ infanzia, libro ubierto que nusotros inorantes no imos habiú tiempo de fele caso. Toz os diyas, retorna un "iluminaú" con as lunas, dimpués que as chens de istos lugárs se les a quiesto fer  bier como que ixo no yera berdá, que millor cambear ixo por unos "tratamientos" modernos.
Toz os dichos y diziendas de a luna, no resultan, pero lomenos, bale a pena parase un inte y prexinar, rechirar o tozuelo, probar o que se pueda, y transmitilo.
Por goyo, por rispeto y por apego as benas de a nuestra cultura, boi a parame unos diyas a replegar todo o que pueda de os quefers en os cambeos de luna.

martes, 14 de octubre de 2014

A NEZESIDÁ NO YE CONZIETO

Os dos zagueros diyas paez que s´han disparaú as entradas en istos escritos. No tiengo intinzión de charrar más de a carretera d´Arcusa, si ye ixo o que tos paez que boi a fer. A nezesidá no ye un conzieto, y cuento que o Concello de l´Ainsa, faya o que ha de fer y as cosas s´apañen ta toz. Pero ixo si, antes de que se nos caigan as canas que nos han saliú dende que demandamos ixe mas que preciso amilloramiento de a carretera.
Agora ixo si, ya que pasa por Atorrozilla u Latorrecilla (no por medio, si a 200mts) y boi a poner os campos, os árbols, as piedras y a tierra de ixe lugar,  que cuento se rechirarán y cambearán  ta que toz podamos pasar en l´auto.
 


domingo, 17 de agosto de 2014

SALUDO

Saludos ta la colla de charradórs d'aragonés de Barcelona. M´en trobé una de ixos,  en a fiesta de Buil: Milia Juste de casa Escapa. Me dizió que rechiraban por os míos escritos, me fa goyo de sabelo, y a bier si femos bel entrecambeo de charradas y papels.
A birolla en Buil, güena, güena. M'en fué antes d'ora, que si no no balgo ta cosa,
pero como toz os años a zena mannifica y as charradas tamién, o baile animaú,
anque, a yo, me cuacaban proú os mosicos d'antis.
 A primera bez que yo fué ta Buil, fa cuasi trenta añadas, con a madre de Minerva, Conchi Saludas, o lugar yera prou espoblaú, dimpués de fer a pista, y treballar muito, torna a ser o lugar polido y siñorial que siempre eba siú.
Tamién tiengo un escrito de o berano d'antis, que pondré en o blog cualsiquier dia.
Y a os de a colla de charradórs, cuasi cuasi no quiero deziles atra cosa que como a os nabateros: larga bida, y muitas ganas de treballar.



sábado, 2 de agosto de 2014

L´ESPARBERO QUE NO MINCHABA GALLINAS.




As falordias comenzipian con -  UNA BEZ... y dimpués un cuento, una falordia de yayos ta ninóns u ninonas, de animals que charran y sapen como chens, de chens que se comunican con os animals, u de chen que no ascuita, y que no sape.  
N´o  berano de ista añada, me paez que no m´en queda de falordias n´o tozuelo, y cuasi cuasi se m´entrefila que o bebir cutiano ye prou falordia,  pero m´asentaré n´una tranca de tieda y diré :

 Una bez... n´un lugar de Sobrarbe que ha una peña a lau, eba un esparbero que le feban goyo as gallinas, o gallo, os crabitos y os corderos, que yeran por astí por os praús.
- Yo cazo gallinas, pero tiengo que guardame de que no me cazen a yo.
Por ixo, y antes de que m´estricallen,  faré bondá y no mincharé gallinas, ni os animals que cudian os ombres, antimás no me deixaré bier ta que no sospechen de yo. Por ixo bolaba alto, tan alto, que no se podeba saber si yera paixarico u un  punto n´o zielo.

Se fizo o niedo en o forato, y bebiba bien astí, criaba toz os años, pero no minchaba gallinas, s´en iba a cazar tordas, palomos, fardachos y culebras, ta que os cazadórs no lo matasen. En o lugar bebiba poca chen, yeran cazadórs de  chabalins y atros animals si podeban, pero a ixe esparbero, a ixe, no lo tocaban.  Yera como un pauto; no tocalo, no fa dengún  mal, ye l' esparbero d'a Peña.

  Feba años que no se sentiba muitos rudios en o lugar, que no teneba carretera, se puyaba por una pista de piedras con un todo-terreno. Solo bella bez o  bufido de  l´aire y l´augua de un barranco por dentro de os cantals.  A l´esparbero le feba goyo sentise o chilo que feba cuan otilaba- chiiiiiiiiiii- y puyaba alto, muy alto en o zielo.
Os yayos que bebiban astí deziban: Ixe esparbero no toca cosa, deixalo, deixalo que si no fa mal, bel bien fará.

Pero resulta que un diya manezión unos ombres disfrazaús, eba saliú por a televisión que en un lugar, eba un esparbero que no minchaba gallinas y con antiollos dende a Peña, se lo miraban, yera dino d´estudio, se lo quereban llebar, sacale plumas, replegar güegos... feban fotografias, peliculas, le grababan o chilo...
Ixe diya, l´esparbero s´a perzibió de que no bi- eba atra chen en o lugar, ¿an yeran os amos de as gallinas, que dallaban os praús y sacaban a pagentar güellas?¿an yeran os cazadórs de chabalíns? y ¿as mullérs y os ninóns?  En o lugar no quedaba chen, s´en eban iú ta otro lugar, con carretera, augua corriente, luz eletrica y con quien les aduyase a fer as faziendas. Fartos de que dengún les echase una man. Fartos de que se cayesen os tellaús, s´espaldasen as parez,
se barzasen os trocos y no poder mobese por astí.  
 Agora -bi-eba "presupuesto"ixe monte yera espazio protexiú ta fer criar esparberos, que se sabese o que minchaban y porqué.  




miércoles, 23 de julio de 2014

PREXINANDO EN MORIELLO DE SAMPIETRO.

Aentro de o mio peito, esgarrapo y no trobo trazas  de goyo dengún. Un simple pleno en a Villa de Boltaña, m'ha feito surtir demonios d' aentro, una impotenzia y unos sentimientos que siempre han siu asti, amagaús, fendo un poso, que marca en a bida. No puncha, como dantis, pero alticama y enbesca. Y solo pediba-nos... una miserable pista ta poder lebar materials t' apañar as nuestras propiedaz...
Como deziba Gabriel Aresti : -esfenderé  a casa de o mio pai,  me deixarán sin brazos, sin güembros y sin peitos y con l'alma esfenderé a casa de o mío pai.-
Esfenderé o que aiga que esfender, anque me paez que alomillor ye tarde. Tarde ta os debanpasaús que s´abión de morir sin bier ubrir un grifo en casa. Que bidon cayer as parez qu'eban feito con a sudor de a suya frén, que han bisto cayer a paré tamién de o zeminterio. Tarde ta yo, que dimpués de pasame a bida aprendiendo, apañando casas, limpiando camíns, treballando sin parar, me persigue a desiria. Yo cuento que ye una maldizión de clase: luitar y  luitar siempre por cosas que son augua pasada en atros puestos.
Me solidarizo con os probes de o mundo, con os que no son ascuitaús en as suyas nezesidáz y reibindicazións. Me siento insinificante, numero de papeleta y m´en boi d'astí a esfender a casa de o mío pai.


martes, 18 de marzo de 2014

¿IMOS PERDIÚ L'ESMO?

 Dimpués de leyer escritos publicaús estos dias, charrando de o mal que se fan os treballos en a carretera  de L' Ainsa ta Arcusa, me beniba ta o tozuelo una frase:
En pagas, de toz os betuperios que imos pasau y pasamos, encara pedimos cosas razonables.
No cuento que sea muy difizil de biyer, que queramos llegar ta casa sin estalapizanos, sin espantanos cuan nos tropezamos con un camión, sin rematar en a cuneta, u repasar os debanpasaús de toz os de o Conzello de l´Ainsa.
Cuento que dica  os tresplantaús de ziudá, pueden fer un poder y replegar,  que pedir una chiqueta carretera, no ye ser insensible ta os problemas de o medio ambiente, ni nos queremos cargar un lugar, ni un camino romano, ni una fuen, ni cosa.
No ha de pasar l' AVE ni l' autopista de que me sio, ye una carretera ta ir ta casa nuestra, una miqueta millor que agora, que le repasen os foraús  y que cudien o chelo en l' ibierno. Ixa carretera ( pista esfaltada), que ye agora, tamién se fizo con l' escamallo de os bezinos de ixos lugárs, que encara remeran tener que sacase dineros de chintar, ta fer, por exiemplo, o puente d'Ena.
A chen que imos dezidiu bibir en o monte, en os lugaróns chicotes, no por gusto, emos a casa astí. Y bel dia, se nos fan ganas de no arrastrar tantas dificultaz de contino. Todo ye tan difizil, y ba tan despazio...
Berdá ye, que as güeito de o maitin un dia d'ibierno, no me trobo a dengún de ixos que agora les alticama, por ande pasa a carretera. Son en una "urbanizazión" de L' Ainsa, con a calefazión zentral y biyendo Os Treserols, y a torre de Guaso, por a lucana. 
Que siga bien platero que dengún queremos, por lo menos yo no, que se fayan atropellos ni con os lugárs ni con a chen, ni  con os paixaricos, pero semos fartos de as rechiras y escamallos que fan manezer, chen que cuan ha abiú que rascase as pochas, y reñir ta trayer, por exiemplo l'augua, no sapemos an yeran.
¿No se podrá fer cosa ta apañanos una miqueta a bida a os que bibimos por ixos lugars, u qué?

miércoles, 5 de febrero de 2014

MORIELLO DE SAMPIETRO-Morillo de Sampietro.


N´a  enbista de ista foto me iz a pedir  ir t´astí. Y tos tiengo que dezir que a pista ye intransitable y o lugar mui espaldaú.  Paez cuasi imposible, que no se pueda tener apañaú un lugar tan majo en una situazión  increyible:  A un paso de Buerba y de Boltaña, en a misma puerta de o Parque Nazional, en o "corazón" de o  Sobrarbe y de o Pirineo, por emplegar parolas fazils.
Ta astí imos llegaú y no fan falta parolas, a realidá ye bistera y triste.
Imos a rematar con a desiria de muitos años, imos a  pedir una pista ta Moriello, con proyeutos de recuperazión. Encara bi-ha intresaus en ir ta ixe lugar, a pasar unos dias, u encara a bebir temporadas, queremos tene-lo una miqueta escoscaú, por ixo imos mandau escritos ta o Concello de Boltaña y tamién imos a replegar firmas, a bier si se podese ir ta Moriello como ta cualsiquiera atro lugar. A chen, encara emos de pedir como un "favor" os nuestros dreitos.

POR UN ACCESO DIGNO A MORILLO DE SAMPIETRO, QUE EVITE EL ABANDONO DEFINITIVO DE OTRO PUEBLO DEL PIRINEO ARAGONÉS. 

viernes, 10 de enero de 2014

AS CALANDRAS: PREDIZIÓN DE L'ORACHE TA 2014.

Seguntes a predizión de as pasadas calandras, en 2014  ha de fer iste tiempo u orache:


ENERO: A primera mitá sol y una miqueta de  frío por as nueis, dimpués nuble, pleber, y  temperaturas t'alto ta o tiempo que ye.

FEBRERO: En primeras sol y frio, ta a segunda quinzena, nuble y güena temperatura.

MARZO:  Prenzipia con sol y frio y  a segunda metá nuble, pleber,  y a la fin, aire.

ABRIL: En primeras sol y escampe, ta mediaus nuble,  y a segunda quinzena augua y mas augua.

MAYO:  A predizión ta iste mes, ha siu de pleber mayormente. Unos dias nubles en primeras, y a mitá mes, unos dias de sol.

CHUNIO: En primeras sol y güena temperatura, ta mitá mes s'anubla, y dimpués pleber.

CHULIO: Cuasi todo o mes pleber, calma,  nuble, y a la fin unos diyas de sol.

AGOSTO: Sol, y aire, muito aire, algo nuble a metá mes, y  a la fin atra bez sol.

SETIEMBRE: Sol y fresco, sequera, sol y aire.

OTUBRE:  En primeras, sol y frío, a metá mes, s'anublará, a segunda quinzena pleber, y remata con  sol y aire frío.

NOBIEMBRE:  Nuble y pleber, dimpués  boira. A segunda quinzena nuble, y remata con sereno y güena temperatura.

DICIEMBRE:  A primera quinzena pleber, dimpués unos diyas de sol, ta rematar con bentisca, nebar por os altos, chelo de nueis.

Ta rematar; 2014 puede estar una añada cuasi de o montón, si descontamos o de pleber os meses de chunio y  chulio y o sequero de  setiembre, cuento que son as dos piores notizias, ta os que fan criar en o monte a chinta nuestra de cada diya.
L'augua de chulio, por no poder replegar l' ordio y o trigo, y o sequero en setiembre, por no poder fer a sementera. Por o que se bei, paez que ye cuasi cuasi como l' año pasaú que ha siú apaizido.
 Nos aconortaremos con o que deziban os güelos; as calandras siempre, siempre, no son zerteras.