Abside Iglesia Moriello de Sampietro

Abside Iglesia Moriello de Sampietro
Abside Iglesia Morillo de Sampietro

viernes, 5 de junio de 2015

DE O BURO CON BUEÑA TA OS TRASLARVES Y OS NÚCLEOS DE FECUNDACION


En casa nuestra, siempre eba abiú abelletas. Yera un treballo, que cuasi siempre feba yayo: armar arnas, preparar arnas, limpiar arnas... Aún me paez que lo beigo, dimpués de fer una cesta larga con cañas, asentase en una banqueta en o sol y reboza-la con buro y bueña de baca por aentro. No eba de biese cosa de luz, ni un foraú, dimpués en a punta, un piello (piedra picada redonda) que s'apegaba tamién con bueña y cerraba l'arna por una punta, l'atra que s'eba de cerrar dimpués de entrar as abellas, se le deixaba unos foraús (ludidor) picaús en a piedra redonda. En ixa "fortaleza" bebiban as abellas y feban os panals con a cera y a miel que se les podeba sacar con muito fumo, en a sanmigalada.
Yayo deziba que si podese biyer un arna por aentro, feba u daba, o que fuese. Qu'en Franzia eba conoxiú un ombre, con una de cristal, y ascape l'en eban rebozaú de zera y no se bieba cosa.
Cuan saliba un enxambre, y no se paraba, lo enrestíba-nos, fendo rudio con dos pedretas, u tirando zarpaús de tierra. Dimpués replegalas ta un arna limpia, a paladas con una sartén de o mango curto. Ande se bi-eba un rebullón; astí ba a reina, me deziban. Pero nunca en bide garra, siempre a resguardo de toz os mals...
A chen de o lugar, y de atros puestos, replegaba a miel como una merezina, y la cambeaban por atros presentes: patatas, quesos de güella, dineros, u cosas que se estimaban proú, parellanas con a miel.


Dimpués de tiempo qu'en tenébanos pocas, o mío fillo, ha quiesto treballar con as abellas, ha remataú de estudiar y torna ta casa, no ha puesto bier una cosa que l'aiga enlucernaú más que aprender os aministers  ta criar ixos animals que fan tantismo bien, y que pocas bezes se les reconoce. Diz que ye o treballo mas majo de o mundo. Dificil, pero mui majo.
Uey, l'industria fa unas arnas perfeutas, que fazilitan muchismo os treballos, les posan unos marcos con finismas capas de zera, que ellas continan estirando, perfeutas arquitectas y piqueras, treballan contino, y con o que se sape agora, se les fa fer polidezas. En unas arnas chicorronas, con unos cados largos, pone as larvas y les fa fer reinas, se fabrica os enxambres, y tamién fan miel, y robillo (un regalo, un tesoro)
Ye un treballo minucioso, que precisa conozimiento y entrar una miqueta en os ritmos de a naturaleza.
Tamién emos feito dos arnas de cristal, y no nos las han embadurnaú de propoleos como  deziba yayo.
Paco feba fotos cuan yéranos con os treballos, y bi-ha fotos ta bier y no parar: de os enxambres, de o robillo, de a reina naciendo, de as abelletas danzando, de o moscardo...
Comenzipiamos l'añada criando reinas ta fer enxambres y cambear as reinas biellas en as nuestras arnas. Isto nos fa aber siempre reinas chobens en plena produzión.
As reinas las femos criar, selezionando "larvas" (cucos que se fan de a puesta de a reina) de menos de 8 oras, de as nuestras arnas más güenas, y posandolas n'un arna que no tienga reina. A partir de ixe cuco (larva) as abellas s'en farán atra nueba.
O dia 11 nace a reina, y la posamos n´una caixa chiqueta (núcleo de fecundación) con unas poquetas abellas ta alimentala.
A reina fa unos buelos ta aparease os 10 dias dimpués de nazer.
14 dias dimpués, femos a comprobación de que a reina empieza a poner güegos. Ya se puede poner en os enxambres, ta cambear as biellas, u ta bendela. Ye a cría de reinas.



lunes, 13 de abril de 2015

A PISTA MORIELLO S´APAÑARÁ

Paez que a pista Morillo u Moriello de Sampietro se ba a apañar. O dia 6 fizo pleno o conzello de Boltaña y paez que son d´alcuerdo toz, en que s´apañe. Como he daú tanta tabarra con ixo, pos agora que semos esperanzaús, tamién quiero dezilo. Grazias a toz os que me escribibaz con palabras mui majas, que guardo en o corazón. Gracias a toz os que firmez, y grazias por apoyar os que no tos yera cercano, pero lo beyebaz de chustizia. no cantamos vitoria, pero paez que por lo menos se nos fa caso, que algo ye.
Por otra parte son bibiendo dos presonas en Moriello, de contino. Larga bida y muitas ganas de treballar a Sara y Agustín que replegan o testigo de Raúl y de atros que lo replegón de os mios deban- pasaús. No pararemos dica que Moriello torne a ser o lugar polido, apañaú y espitalario que dantes yera.

YO NO SOI A QUE REPLEGA AS BASURAS

En Sobrarbenses han puesto un enrastre t´a falordia de o duende que replega basuras, y s´ ha leiu de punta a punta. Grazias a toz os que me deziz que bien, que tos cuacan os míos escritos, y que tos rediz una miqueta. Pero tiengo que esclarecer, y que quede bien platero,  que a yo me fa goyo escribir, pero no soi a que pone as basuras en as matas. (Un montón de chen me diz que soi yo). No ninos, un atro duende bi-ha por astí, yo foi treballar o tozuelo, pero no tiengo tiempo ni puedo caminar por ixe trozo de carretera.

viernes, 3 de abril de 2015

O DUENDE QUE REPLEGABA BASURA.

 En un trozo de carretera ta ir de L´Ainsa ta Franzia, pasaú o lugar de Lafortunada u L´infortunada, antes de o desfiladero de as Debotas, comenzipié a biyer un fenomeno que m ´alticamaba. Un día una bolsa de plastico en una buxera, una botella de as d´augua en una aliaga... puestas astí bien bisteras. O primer diya me pensé que yera un siñal de os caminadórs, y no fize caso.
 A l´atro diya en bi- eba mas. Una lata de Coca- Cola, una botella de Fanta en un arto, una botella chicorrona en un romero, una lata de refresco, una bolsa de trunfas, una caixeta de cigarros, sacos de moqueros, tamién una alpargata...
Primero no feba caso, pero me dié cuenta de que o duende de As debotas cuasi cada día en feba una de as suyas, y cuasi toz os romeros, as buxeras os chinibros, o xigüerre, os tremonzillos, yeran plenos de ferrincallos, trafallóns y sacos.
Toz os dias me feba o proposito de pasar sin biyer ixo. Me miraba ta Zinca, sentiba o rudio de l´augua cuasi de mayenco. Me miraba t´o lau d´abaixo de a carretera, ta os árbols de o canto, as flórs, os caixigos y os azirons, as badinas, as ralleras. Si cayeba una miqueta nieú, ixe dia no bi-eba si que a carretera y o chelo, pero si se desfeba, ascape surtiba un saco astí, una botella en a punta un tocho, un papel de chicolate, un ferrincallo n´un lastón...
Les ne deziba a toz, naide me feba caso. No lo bieban. No s´aperzibiban u si lo bieban les paizeba normal.
Mientras yo prexinaba o que podeba ser: ¿espantallos ta os paixaricos?, no, no bi-eba güertos con sembraú en a cuneta.
Un dia me dizié que as yerbas: cantaricas, briolas, chicoinas, lastóns y latazins... fartas de que les tapasen o sol, eban desarrollaú un brazo ta colgar as potras en as matas: buxos, coscollos, espigols, chinibros u sabinas.
Atro dia me paizeba que alomillor yera que una chen no lo bi-eba y atra si, como o cuento de o rei que iba desnudo, pero ixo no podeba ser.  Tamién que como ye a coda de o Glaziar de os Treserols, patrimonio de l´umanidá, eba un dreito ta fer manezer una traza de librase de ixos burzs.
 A reyalidá ye, que astí son as potras en a entrada de o Desfiladero de as Devotas, en a enbista de toz, ta que os que las han tiraú astí u en tiran en atro puesto, se les rechiren os bodillos y paren cuenta.

Ninóns y ninonas, busatros que me podez creyer, no tirez cosa ta suelo ni ta as cunetas en Sobrarbe,  y si uno que ba con busatros en un auto, fa zeño de tirar bella cosa ta suelo, no lo deixéz, o duende de as Debotas, lo pondrá n´a punta un arbol y nos castigará a bielo astí por muito tiempo.




lunes, 9 de marzo de 2015

NO SE CUANDO NOS BEREMOS.

Prou tiempo fa que no podeba escribir, no m´en podeba apañar. Bi ha que tener ganas ta fer charradetas, torna-se a trobar con os escritos, fa diyas que foy a fuineta, no me fa goyo tornar a escribir, rechirar en o tozuelo y troba-me con as chens que ya no y son, que s´en han iu que s´ha remataú o tiempo de ser astí, en a mia bida.
 A mia mama, l´alma de a casa de Morillo, a forniga de ixos móns que agora y son una miqueta mas solos. Tamién pue ser o que siempre m´eba  paiziú a yo, que astí biben en ixa redolada os míos debanpasaús y yo no puedo permitir que no tiengan casa ni güerto, ni figueras ni zerulleros, ni nugueras.
 Esfenderé a casa de o mío pai, deziba Grabiel Aresti. Uey yo tamién lo digo. Cuentra a inchustizia, a desiria, a cruda ley de os dineros y os rendimientos, os mandamases compraús, os "defensórs" de as tradizións...
Con as mans, os brazos, todo o cuerpo y  os mas grans deseyos que pueda guardar en o mío peito, faré o que pueda ta esfender a casa de os míos debanpasaús.
No tiengo que dezi-zos adiós porque sez y serez siempre astí en a yerba, en os arbols u encara en a yedra de as ruinas de tot ixo que tiempo y tiempo l´ez dau bida.
Y a puerta ye ubierta ta o que con yo, por fin bienga a fe-zos compañia.